Takım Olarak Çalışmak

Aşağıdaki özetlediğim notlar, Dr. Robert McNeish’in 1972’de yayınlanan “Lessons From Geese (Kazlardan Dersler)” kitabında –ve başka benzer kaynaklarda da– yer alır. Başarılı takım çalışması konularında literatürde sık kullanılan örnekler arasındadır. Hem kazların davranış biçimlerinin ilginçliği hem de takım çalışmasına benzerlik taşıması açısından değerli dersler içerir.

V Uçuş Düzeni

BİR. Kazlar –örneğin göç ederken– toplu olarak uçuşlarını V şeklinde yaparlar. Böyle davranarak havada daha hızlı hareket ederler. Her kaz kanat çırptığında arkaya doğru bir hava akımı yaratır; bu da takip eden kaz için uçuş kolaylığı sağlar. Bu durum, her kuşun yalnız başına uçtuğu şekle oranla yüzde 50-70’lik bir oranla daha fazla mesafe (uçuş menzili) kat etmeleri anlamına gelir.

Kazların V şeklinde oluşturdukları uçuş modeli, belli bir hedefi ve yön duygusunu paylaşan takım çalışması için de ilham vericidir. Takımı oluşturan kişiler, –kazların yaptığı gibi– birbirlerine destek oldukları zaman çok fazla performans elde edebilirler. Kazların uçuş sistemi, neden takım çalışmasının sinerji yaratabileceğine dair güzel bir örnektir.

İKİ. Eğer bir kaz V şeklindeki uçuş düzenini terk ederse, yalnız uçmanın yaratacağı hava direnci ve sürüklenme durumu ile karşılaşır. Herhangi bir nedenle V formunun dışına düşmesinin ardından hızla arkadaşının yarattığı hava akımında kolayca uçtuğu eski konumuna döner.

Bazı işler bireylerin yalnız başına çalıştığı durumlarda daha etkili ve verimli sonuçlar doğurabilir. Ama takım çalışması bireylerin birbirlerinden yardım ve katkı alabilecekleri bir ortamdır. Takım; işbirliği ve dayanışma halinde, doğru yönde, belirlenen hedef etrafında çalıştığında amaçlarına ve hedeflerine daha kolayca ulaşır.

ÜÇ. Kazların V uçuş planı dinamik bir düzendir. Şöyle ki; V düzeninde en önde, başı çeken kaz yorulduğunda yerine bir başkası geçer. En başta olma görevini –bu sistemin doğal bir parçası olarak– her kaz sırayla yerine getirir.

En önde uçan kaz, bir takım çalışması açısından liderlik görevini yerine getirmektedir. Bir takımda yer alan kişilerin her birinin diğerlerinden farklı olabilen beceri ve yetenekleri bulunur. Takım çalışması ise katılımcı bir yaklaşımı gerektirir. Bu nedenle takımdaki bireyler zor işleri üstlenmeye ve gerek duyulan durumlarda takıma liderlik yapmaya hazır olmalıdırlar.

DÖRT. V şeklinde uçuş sırasında arkadaki kazlar öndekilerin duyabileceği sesler çıkarırlar. Buradaki amaç, hem hızlarını korumaları için ön tarafı cesaretlendirmek hem de toplamda hız ayarlaması sağlamaktır. Bu sesler sonuç olarak V şeklindeki takım uçuşunun bozulmamasını sağlar.

Bir cesaretlendirme ve sistemi birliktelik halinde tutma girişimi olduğunda, takımın başarıya ulaşma ihtimali yükselir. Cesaretlendirici bir çalışma ortamı (teşvik eden şartlar), hem takımın hem de tek tek bireylerin daha başarılı olması sonucunu getirir.

BEŞ. Kazlardan birisi hastalanarak ya da bir nedenle yaralanarak V şeklini bırakmak zorunda kaldığında, topluluktan iki kaz yere inmesi konusunda ona eşlik eder. Zarar görmüş kaz ölene veya iyileşip tekrar uçabilene kadar onunla kalırlar. Görev tamamlandığında ya gruba dönerler ya da göç eden sonraki grupla birleşirler.

Yüksek performanslı takımlarda bireyler iyi ve kötü zamanlarda birbirlerine destek olurlar. Bunu takım çalışması dışında sürdürdükleri de olur.

Kazların takım çalışmasından söz etmişken, kazların takım yaşamı hakkında kıssadan hisse olabilecek birkaç notu daha eklemek isterim. Grubun başının daima bir ergin erkek kaz tarafından çekildiği iddia edilse bile bu doğru değildir. Kazların çiftleşme döneminin ardından takım yapısının bozulduğu savı da doğru değildir; aksine aile yapısı takımı güçlendirici etki yapar.

İlişkiler Düzeni

Bir işletme karmaşık bir ilişkiler düzenine sahip bir ekosistemde yaşıyor. Çalışanlar da böyle bir ortamın içindeki işletmede yalnız değil. İş adını verdiğimiz olguyu belirleyen önemli unsurlardan birisi başkalarıyla kurmamız gereken ilişkiler oluyor. İnovasyon, fikir üretme ve tasarım geliştirme gibi alanlardan bireyin yalnız başına yaratıcılığı ile kolektivite sıklıkla tartışılır. Ama iş yapmak sürecinin tamamına baktığımızda, kişinin kendi başına ürettiklerinin uzun ve karmaşık zincirin halkalarından ancak birkaçını oluşturduğunu görürüz. İşin daha büyük orandaki bölümü başkalarıyla birlikte üretiliyor. Bazı iş grupları ise çok yakın ilişki ve iletişim içinde olmayı gerektiriyor. İş yaşamında asla yalnız değiliz.

Yalnız çalışmaya verilen en bilinen örneklerden birisi yazılım geliştirmedir. Bir yazılımcının bilgisayarının başına oturup izolasyon içinde kod yazdığı düşünülür. Hâlbuki yazılım geliştirme süreci yakından izlendiğinde, kişisel ölçekli kod yazmanın bütünsel işin sadece küçük bir bölümü olduğu görülür. Süreçte veri ve kaynak toplamadan kod test etmeye kadar pek çok kişi ve başkaları tarafından gerçekleştirilen faaliyet görülür.

İlişkisel Gruptan Takıma

Kuş bakışı olarak; iş yerinde kişinin ihtiyaca göre değişebilen ilişkiler halinde bir grupla çalıştığını izleyebiliriz. Burada kritik nokta, gerçek veya ilişkisel olarak grup halinde davranan bu kişileri bir takım performansına yükseltmektir. Bu görev, lider özellikli yöneticinin yerine getirmesi beklenen misyon unsurlarından birisidir.

İlişkisel grupta her katılımcı kendi kişisel sorumluluk ve yükümlülükleri bağlamında katkılarını yapar. Kimi zaman grubun üyelerinden bağımsız ve yalnız çalışması gerekir. Bu tür gruplarda yönetici pozisyonundaki kişiye raporlama yapılır; ama grubu oluşturan üyeler arasında yatay iletişim ve ilişki yer almaz. İlişki, çalışanlardan grubun merkezinde yer alan yöneticiye veya yöneticiden çalışanlara doğru gerçekleşir.

Grubun üyeleri arasında iletişim ve ilişki olmadığından bir ortak kültürün varlığından da söz etmek zordur. Genelde paylaşılmış hedefler gözlenmez. Her kişi kendi yaptıklarından ve kendisiyle ilgili çıktılardan sorumludur. Bu tür gruplarda kişiler “Ben kendi işimi yaptım, kalanı beni ilgilendirmez” diye düşünür ve toplam ürün – hizmet (ya da iş süreci) konusunda bir algı ve sorumluluk oluşmaz. Bu durumu tespit ettikten sonra karşımıza çıkan soru şudur: “Yüksek performansa sahip bir takımı gruptan ayıran ne(ler)dir?”

Takım konusunda anlaşılması zor, karmaşık bir tanım vermektense bunu parçalara ayırarak kavranmasını kolaylaştırabiliriz. Takım küçük sayıda kişinin bir araya gelmesi ile oluşur. Bu kişilerin birbirini tamamlayan nitelikleri bulunur. Ortak bir amaç ve performans hedefleri konusunda yükümlülük ve sorumluluk duyarlar. Sorumluluk duygusu sadece yöneticiye (ya da lidere) karşı değil, takımı oluşturan kişiler arasında karşılıklıdır.

Takımın Özellikleri

Yukarıda parçalanmış halde verdiğim tanımdan da anlaşılacağı gibi; takım, kendiliğinden veya bir iş yeri olmanın gereği ilişkisellikten oluşmuş gruptan farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikler bir araya geldiklerinde neden takım çalışmasının yüksek performans gösterdiğini de açıklar.

Takım çalışmasını farklılaştıran faktörleri başlıklar halinde şöyle özetleyebiliriz: Açıkça tanımlanmış, paylaşılan amaç, karşılıklı güven ve saygı, roller ve sorumluluklar konusunda açıklık ve netlik, yüksek nitelikli iletişim, takımın başarısı için birlikte çalışma istekliliği, nitelikli takım lideri, işbirliği kültürü ve iklimi, farklı düşüncelerin seslendirilebilmesi ve çatışmanın olağan kabul edilip yaratıcılığın bir unsuru olarak yönetilmesi…

Takım Özellikleri

Takım; birbirini tamamlayan becerilere sahip, belli bir amacı yerine getirmeyi yüklenmiş, bir dizi performans hedefine sahip ve birbirlerine karşı sorumlulukları olan az sayıda kişinin oluşturduğu topluluktur. Bu tür takımları (takım çalışmasını) bir işletme, sivil toplum kuruluşunda, kamu birimlerinde veya örgütsel niteliği olan diğer yapılarda gözleyebiliriz.

Takım yüksek performansa erişmek istediği için öncelikle iyi tanımlanmış,  anlaşılmış ve paylaşılmış bir amaca sahip olmalıdır. Yüksek performansı hedefleyen takımlarda iyi tanımlı, karşılıklı ve katılımlı olarak uzlaşılmış ve paylaşılmış hedefler bulunur. Bu hedeflerin başarılması konusunda sadece bir bütün olarak takım değil, tek tek kişiler de sorumluluk yüklenirler.

İşbirliği içinde çalışma karşılıklı güven ve saygıyı kaçınılmaz kılar. Güven ve saygı, öncelikle bireylerin ve takımın beceri ve deneyimlerini benimsemek anlamına gelir. Güven ve saygı kuralı, aynı zamanda bireyler arasında geçerli bir kuraldır; bu bağlamda kişiler takıma güvenir ve yapılan işe, takımın yetkinliklerine saygı duyarlar.

Takım üyeleri çeşitli beceri ve yeteneklere sahiptir. İş süreci düşünüldüğünde bir zincirin halkaları gibi davranırlar. Bu durumda her halkanın yerine getirmesi geren sorumluluklar ve bireysel roller söz konusudur. Takım üyesinin rol ve sorumluluğunun tanımsızlığı takımın faaliyetlerinde belirsizliğe ve verimsizliğe yol açabilir. Örneğin bazı eylemler için aynı işi yapacak birden fazla kişi olabilirken, diğer yandan bazı görev gerekleri de eksik kalabilir. Yüksek performans hedefleyen takımlarda –gerektiğinde esnek, ama baştan tanımlı olduğu için– herkes kendi rol ve sorumluluğunu bilir.

Bir takımın başarısının temel gereklerinden birisi yüksek nitelikli iletişimdir. Bu tür bir iletişimde enformasyon kanallarının açık olmasına özen gösterilir. İletişim sadece üye ile lider arasında olmaz; takımın bireyleri arasında da enformasyon paylaşımı gerçekleşir.

İki kişinin anlaşma ve uzlaşma kriterlerini saydığımda; saygı, hoşgörü ve empati kavramlarının yanına iyi niyet olgusunu eklerim. Gerçekten performans gösteren bir takımda misyonun yerine getirilmesi yönünde açıkça ifade edilen isteklilik ve iyi niyet gözlenir. İyi bir takımın üyeleri gerekli durumlarda kendi bireysel çıkarlarını takımın bir bütün olarak hedefi uğruna ‘feda edebilirler’.

Performanslı takım çalışmasını gözlediğimizde kolaylaştırıcı, özendirici ve motive edici faktörlerden birisinin takım liderliği olduğunu fark ederiz. Başarılı takım lideri takımı dinler, amacı ve hedefleri hatırlatır; bir yandan desteklerken diğer yandan da takımı başarı adına meydan okur. Mevcut durumla tatmin olmaz. Takımla daha iyi şeyler başarmak için sinerji yaratmaya yöneltir. Mevcut iş yapma biçimini sorgular, daha iyi yol ve yaklaşımlar bulunması için cesaretlendirir.

Takımın başarısı bir işbirliği iklimi ve ortamının yaratılmasına da bağlıdır. Buna birlikte çalışma ve başarma kültürü de diyebiliriz. Takım dışarıya karşı rekabetçi, yarışmacı bir görünüm verse de, kendi içinde dayanışmacı özellikleri öne çıkar. Takım üyeleri başarıyı bölüp parçalamak yerine birbirlerine destek vermeyi ve yardımcı olmayı tercih ederler.

Son olarak; başarılı bir takım dahi olsa üyeler arasında farklı görüşlerin ve değerlendirmelerin olabileceğini kabul etmeliyiz. Önemli olan, farklılıkları yaşamın olağan bir unsuru olarak kabul ve takdir etmektir. Farklı görüşler takım içinde düşünsel anlamda kıyaslama ve karşılaştırma imkânları sağlar; bu da amacın ve hedeflerin başarılmasında verimliliği ve çeşitliliği artırıcı etki yapabilir. Farklılıkların iyi niyet, saygı, hoşgörü ve empati çerçevesinde yönetilmesi ise öncelikle liderin, ama genelde her üyenin sorumluluğundadır.

Gürcan Banger