“Değişim rüzgârları gelince aptallar duvar örer, akıllılar yel değirmeni yapar.”

Çin Atasözü

Başlarken

Aşağıda okuyacağınız satırları 2000’li yılların başlarında yazdım. Yazıya “Çağımızda Futbol ve Bir İş Fikri Olarak Eskişehirspor” şeklinde bir başlık atmıştım. O tarihlerde kentin futbol takımı Eskişehirspor zor zamanlar yaşıyordu. Yazı, yerel gazetelerde,  Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin Şehir Gazetesi’nde, Eskişehir Ticaret Odası Dergisi’nde farklı tarihlerde yayınlandı. Bakış Dergisi’nin 2009 yılı sayılarından birinde ve benim İnternet blog’umda yayınlanan “En Büyük Futbol” başlıklı yazının gördüğü ilgi üzerine bu yazıyı yinelemek istedim. Yazıda pek fazla değişiklik yapmadım; çünkü burada dile getirilen konu ve sorunların pek çoğu geçerliliğini sürdürüyor. Bir tartışma notu olarak okunmasında yarar görürüm. Dilerim; kentin futbol takımı adına bazı yeni yaklaşımlara katkı verir. İyi okumalar…

Çağımızda Futbol

20. yüzyılın son çeyreği, sporun ve özellikle futbolun bir endüstri ve ticaret alanı haline dönüştüğü bir dönem oldu. Yine aynı dönemde bilişim ve iletişimde önemli gelişmeler gerçekleşti. Dünyanın siyasal görünümü değişirken finans alanı da ciddi değişimlere uğradı. Örgütsel açıdan ekonomik işletmeler ve sivil toplum kuruluşları da bu «yeni dünya» karşısında yeni pozisyonlar edindiler ve yapılarını çağa göre yeniden düzenlediler. Bu değişimin farkına varamayanlar, değişim için gerekli maddi ve düşünsel kaynağa sahip olamayanlar da oldu. Kimileri yaşamaya çalışıyor, kimileri yok oldu gitti. Genelde spor, özelde futbol kulüplerinin durumu da bu genel görünüme paralellik ve benzerlikler göstermektedir.

Türkiye’de futbol kulüpleri, Dernekler Yasası kapsamında kalan sivil toplum örgütleridir. Futbol sektöründe pek çok ticari ve sınai alana göre çok daha büyük parasal miktarlarda ticaret ve yatırım söz konusu olmasına rağmen kulüplerin hala bir dernek statüsünde kalmaları (ve amatör yöneticiler tarafından geleneksel yaklaşımlarla yönetilmeleri) temel çelişki noktalarını oluşturmaktadır. Bir başka deyişle; futbolun örgütsel yapısı, sektörün finansal yapısına asla uygun değildir. Dolayısıyla futbolda başarıya gidecek yolda atılması gereken ilk adım, örgütsel yapının sektörün gereklerine uygun hale getirilmesidir.

Strateji bir amacı gerçekleştirmek üzere belirlenen bir hareket tarzıdır. Söz konusu hareket tarzı var olan araç, kaynak ve etkinlikleri örgütleyerek belirlenen amaçları yerine getirmeyi hedefler. Başarılı bir strateji için öncelikle söz konusu sistemi, onu oluşturan öğeleri, sistemin çevresini ve ilişkilerini analiz etmek gerekir. Bu analiz, sistemin o an içinde bulunduğu olumlu veya olumsuz durumun tüm boyutlarıyla açık bir tasviridir. Analizin ardından sistemin bulunduğu durumdan hangi yeni noktaya götürülmek istendiği belirlenir. Gidilmek istenen nokta, amacı oluşturur. Bu amaca ulaşmak için araçlar, kaynaklar ve örgütlenmiş etkinlikler gerekir. Kentin ve Eskişehirspor’un sportif başarısını düzenli ve sürekli olarak elde etmek için öngörülen stratejinin ayrıntıları aşağıda ele alınmaktadır.

İÇ ve DIŞ DURUM ANALİZİ

Zayıf yönler. Uluslar arası ve ulusal düzeydeki ‘mega’ futbol takımları ile kıyaslandığında, bugün bir KOBİ olarak kabul edebileceğimiz Eskişehirspor kulübüne ilişkin yeni (örgütsel, finansal vb) öneri ve yaklaşımlara geçmeden önce kulübün var olan durumunun tespitini yapalım:

• Kulüp, planlama ve bütçeleme yapabilmek için düzenli ve belirli gelir kaynaklarına sahip değildir. Kulübün hemen hemen hiçbir dönemde akılcı bir para yönetme ve kullanma yaklaşımı olmamıştır. Kulübün işletme fonksiyonları arasında olan yönetsel ve mali sorumluluk denetimi işlememektedir; ne kimse hesap sormakta ne de kimse kendiliğinden hesap vermektedir ki; bu durum, KOBİ ölçekli spor kulüplerinde yaygın bir kötü alışkanlık halindedir.
• Bazı yönetim dönemlerinde azalmasına karşın kulüp, genelde büyük borç yüklerinin altında ezilmekte; böylece çoğu zaman temel hedef, spor yapmak ve bu temelde başarı kazanmak yerine kulüp borçlarının tasfiyesi haline dönüşmektedir.
• Ne maddi ne de insan kaynağı olarak bir dönemden (futbol sezonundan) diğerine aktarılan pozitif birikimler yoktur. Her dönem, bir öncekinden daha kayıplı olmaya adaydır.
• Kulübün çağdaş spor (futbol) teknik donanımı açısından teknolojik altyapısı yeterli değildir.
• Kulüp, sürekli yardım ve bağış türünde gelirler veya bankalar ve kişilerden alınan kredilerle ayakta tutulmaya çalışılmaktadır. Peş peşe yapılan yönetsel ve finansal hatalar, sürekli yinelenen parasal yardım talebi nedeniyle özel sektörün, belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve bireylerin kulüpten uzak durma eğilimi içinde girdikleri gözlenmektedir. Kentte maddi kaynakları elinde tutan (belediyeler ve büyük şirketler gibi) kimi kuruluş ve kişilerin, kulüp yönetimine ve yakın çevresine olan güvensizlikleri ve inançsızlıkları nedeni ile uzak durdukları gerçeği de bilinmektedir.
• Kentte pek çok sivil örgütte olduğu gibi kulüp yönetiminin bazı kişiler tarafından (dolaylı veya dolaysız olarak) siyasi çıkarlara yönelik sosyal vitrin biçiminde kullanılması pek çok sporsever yurttaşın kulüpten uzaklaşmasına neden olmuştur.
• Kulüp, kentin yönetim odakları arasında bir çekişme ve savaş alanı haline dönmüştür. Yerel yöneticilerin ‘ilan edilmemiş’ savaşlarından daima kulüp zarar görmektedir.
• Genelde kulüp yönetimi, (bir uzmanlık alanı olan ve üniversitelerde ders olarak okutulan) «spor yöneticiliği» konusunda uzman olmayan kişilerden oluşmaktadır ki; kulübün sorunlarının temel kaynaklarından bir diğeri budur. Kulüp yönetimleri, genelde geniş anlamda sorunu belirleme ve açımsama eğilimli değil, dar anlamda görünür problemi çözme eğilimindedirler. Diğer yandan sporda yeni teknik, teknoloji ve uygulamaların gelişmesi, sporun hızla gelişerek bir sektör halini alması, toplumsal değişmelerin spora olan yansımaları, uluslararası spor etkinliklerine daha fazla katılma ve ülke içinde bu organizasyonların daha sık yapılmasının gündeme gelmesi, sporun özel bir yönetim alanı olarak farklı ve nitelikli yönetici özelliklerine ihtiyaç göstermesi futbol kulübü yöneticiliğinin de önem kazanmasına neden olmuştur.
• Kulüp yöneticiliğine olan talep azalmıştır. Maddi sorunlar içinde boğulan kulübün yönetimini oluşturmak üzere yapılan genel kurullara katılım az olurken yönetime talip olan kişi sayısında da çok hızlı düşüş gözlenmektedir.
• Bazı takımların üstün ulusal başarıları ile karşılaştırıldığında kulübün spor başarılarının azalması, geçmişte hayli pırıltılı olan imajının zedelenmesine; bu nedenle sempati ve maddi destek kaybına neden olmaktadır. Ulusal medyada Eskişehirspor imajı, “bir zamanlar…” olarak nitelenen bir anı halindedir.
• Sporcu transferleri, genelde yanlış ölçütlerle, yanlış insanlar tarafından hatalı olarak yapılmaktadır. Çoğu zaman transferler, alırken ve satarken maddi kaynak kaybına neden olmaktadır.
• Kulübün çevresiyle birlikte örgütsel yapısı yeterince tanımlı değildir. Bir dernek olan kulüp, Eskişehirspor Vakfı ve Altyapı Derneği arasındaki ilişkiler net ve açık değildir; yeterli nitelik ve düzeyde kurallarla tanımlanmamıştır. Eşgüdüm eksikliği gözlenmektedir.
• Özellikle kulüp yönetimi ve Altyapı Derneği arasında zaman zaman oluşan gerginlikler, camianın sıradan olayları arasında sayılmaktadır. Bu iki yapı arasında güçlü bir ilişki ve karşılıklı destek olması gerekirken günlük gelişmeler aksi yönde olabilmektedir.
• Altyapı çalışmalarının varlığına karşın kulüp, yerel insan kaynaklarından yeterince yararlanamamaktadır.
• Kentin artan nüfusuna karşın taraftar desteği, ‘seyirci fanatizmini’ aşamamaktadır.
• Desteğini sürdürmekte olan kimi taraftar ve yöneticiler, ‘acil büyük başarı’ beklentisi içindedirler. Acil başarı beklentileri ile yapılan hesapsız, plansız uygulamalar ve harcamalar ise yanlışlıkların giderek büyümesine neden olmakta; buna bağlı olarak destek verenlerin hayal kırıklığı artmaktadır.
• Kulübün olumsuz durumunun yarattığı hava, kulübün kentteki (Eskişehir Festivali, kültür merkezi gibi) diğer sosyal etkinliklerin karşısına konulmasına neden olmakta; dolayısıyla kentin değişik sosyal ilgi odakları arasında gerginlikler yaratılmaktadır.
• Kulüp üyelerinin önemli bir bölümü pasif haldedir. Etkinliklere katılım azalmıştır. Üye ödenti yapısı bozulmuştur.
• Kulüp konusundaki tartışma süreçlerine katılanların pek çoğunun etkin ve olumlu katkıları yoktur. Bazı medya unsurları ve bazı taraftar grupları içinde yer aldıkları tartışma ortamlarında kulübün daha çok zarar görmesine neden olmaktadırlar.
• Acil ‘sıcak para telaşı’ ile kulüp yönetimi tarafından yapılan eşya piyangoları etkisiz kalmakta; kentte yaşayanlar, bu kampanyalara giderek daha az ilgi göstermektedirler.
• Maddi sıkıntılar nedeniyle kulübün (maddi altyapı açısından) tesisleşmesi konusunda yeni girişimler yoktur.
• Kulübün, geçmişte oluşma yolunda olan kurumsal kimliği kaybolmaya yüz tutmuştur.
• Ekonomik krizler, tüm diğer işletmeleri olduğu gibi zaten düzensiz bir mali yapısı olan Eskişehirspor kulübünü de son derece olumsuz etkilemektedir.
• İşler iyi gittiğinde yükselen heyecan, sportif başarı gelmediğinde kolayca yılgınlığa dönüşmektedir. Kulüpte işlerin yolunda gitmemesi ve kulübün özellikle finansal sahipsizliğe sürüklenmesi, mücadele için gerekli istek ve morali yok ederek bir «vizyon körlüğüne» yol açmakta; belki de kısmen haklı gerekçelerle sosyal yorgunluğun ve giderek sosyal kayıtsızlığın belirtileri olan “kulübün anahtarlarının belediyeye veya vilayete teslim edilmesi” önerilerine neden olmaktadır.
• Futbolun bir endüstri olduğu, buna uygun yönetilmesi gereği henüz kavranabilmiş değildir. Bu olumsuzlukları yapılanma ve organize olma konularında kolayca gözlemlemek mümkündür.
• İl merkezinde görev yapan belediye başkanları ‘siyasal vitrin’ olması dışında futbolla ilgili değildir; genel anlamda destek vermemektedirler.

Güçlü yönler. Yeni Eskişehirspor modelini oluşturabilmek için şimdi de elimizde olan güçlü yönlere bakalım:

• Kulüp, spor geçmişi açısından üstün başarılara sahiptir. Küllenmekte olan bu izler, henüz tümüyle silinmiş değildir. Stratejik yönetim anlayışı ile tekrar geçmişteki başarı noktasına tırmanmak mümkündür.
• Bulunduğu düzeyde hala seçeneksiz olarak bu kenti temsil etmesi nedeniyle kentli sporseverleri kolaylıkla kavrayabilme özelliğine sahiptir. Diğer büyük kentlerde olduğu gibi taraftarın birkaç parçaya bölünme olasılığı yoktur.
• Kulübün borç miktarı, altından kalkılamayacak büyüklükte değildir.
• Kentteki maddi ve manevi güç odaklarının bir bölümü, kulübe karşı isteksiz gibi durmakla birlikte bu isteksizlik içinde bulunulan olumsuz ve güvensiz durumun yarattığı bir ruh halidir. Yeni bir kulüp modeli ve yeni bir değişim / oluşum stratejisi, söz konusu güç odaklarında kesinlikle motivasyon ve isteklilik yaratacaktır.
• Ekonomik kriz, sıkıntı ve darboğazlara rağmen kentte yeterli finansal sermaye birikimi vardır. Yeni kulüp modeli ve doğru iş fikirleri ile birlikte söz konusu sermaye, kendi çıkarları doğrultusunda ama kulübe de katkı koyacak biçimde hareketlenebilir.
• Eskişehir’in insan kaynağı son derece zengindir; ayrıca kentlilerin spora (özel olarak futbola) ve sporla ilgili konulara yatkınlıkları vardır. Aileler, çocuklarının amatör veya profesyonel anlamda sporla (futbolla) ilgilenmeleri konusuna olumlu yaklaşmaktadırlar.
• Kentte yeni bir spor (futbol) oluşumu başlatmak için (minimum başlangıç koşulları açısından) yeterli alt yapı tesisi vardır.
• Kentte futbol sevgisine bağlı olarak çok sayıda amatör futbol takımı vardır.
• Kentteki üniversitelerin spor takımlarının elde ettikleri başarılar, kentte spor sevgisini canlı tutmaktadır.
• Kent üniversitelerinde yeni bir oluşumu desteklemek üzere gerekli bilimsel alt yapı vardır. Anadolu Üniversitesi’nde bir «spor ve beden eğitimi yüksek okulu» yanında Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde «spor hekimliği bilim dalı» bulunmaktadır.
• Kentte amatör liglerde spor yapılması sağlayan çok sayıda spor kulübü ve bu kulüplere spor yapan çok sayıda lisanslı futbolcu vardır. Eskişehir, amatör sporlar açısından bir futbol geleneğine sahiptir.
• Kentte hem başarılı uygulamalar hem de örgütsel açıdan bir futbol hakemliği geleneği vardır. Kentte Faal Futbol Hakemleri ve Gözlemcileri Derneği etkin görev yapmaktadır.
• Yerel kent medyası, sporla ve özellikle futbolla son derece yakından ilgilidir. Yeni ve doğru değişim modellerinin desteklenmesi açısından olumlu yaklaşmaları beklenir.
• Kentin ticari ve sınaî vizyonunda değişim ve gelişim eğilimleri görülmektedir. Futbol endüstrisi, «Eskişehir dışındaki pazarlara açılmak, oralardaki ihtiyaçları kent içinde sağlayarak mal ve hizmet ihraç etmek, kente kaynak aktarmak, aktarılan kaynak fazlasını kentte yatırıma dönüştürmek» biçimindeki yeni vizyona uygun bir iş alanıdır. Ülkede futbol, giderek daha büyük kitlelerin ilgisini çeken bir tüketim alanıdır. Kentteki ticaret, sanayi ve iş adamı örgütleri ile özel sektör kuruluşlarının bu yeni endüstrinin gelişimini desteklemeleri beklenir.
• Kentin milletvekilleri (en azından bir bölümü) de özel olarak futbola destek verme eğilimi içindedirler.
• Önceki yıllarda Eskişehirspor’da (veya kentin diğer kulüplerinde) futbolcu olarak spor yapmış bazı emekli oyuncular Eskişehir’de yaşamaktadırlar. Yeniden yapılanma sürecinde bu kişilerin mesleki birikimlerinden yararlanmak mümkün olabilecektir.
• Kentin sanayi sektörü yapısı yeterince gelişmiştir. Spor altyapısı, teknik donanımı ve teknolojik ürün ve hizmetlerini üretmeye kolaylıkla yönelebilir ki; bu alanda çalışan bazı kuruluşlar bulunmaktadır.

HEDEF, İLKELER ve STRATEJİ

Hedef. Eskişehirspor konusunda ulaşmak istediğimiz hedefi anlatan vizyon bildirisi, tüm ilgili alanlarda «kendini yeniden üretebilen bir kulüp oluşturmak» olmalıdır. Ayrıca bu geleceğe bakış açısı, kent açısından doğru iş fikirleri üzerine oturtulmalıdır.

İlkeler. Hedefin gerçekleştirilmesi için gerekli strateji, bazı temel ilkeleri sindirmiş olmalıdır. İlkelerin birincisi, girişimin kentli yurttaşlara ve proje katılımcılarına güven (hatta güvence) vermesidir. Eskişehirspor konusunda ilginin giderek azaldığı düşünülürse yeni bir hareketlenmenin öncelikle bir güven iklimi oluşturması zorunludur. Bu bağlamda ‘proje vitrininin’ doğru seçilmesi son derece önemlidir.

İkinci ilke, süreklilik olmalıdır. Proje kısa, orta ve uzun erimli planlarıyla (ivedi ve geçici çözümler yerine) sürekli gelişmeyi hedeflemelidir.

Üçüncü ilke sorumluluğu paylaşan, yoğun ve dolaysız katılımdır. Kentte spor ve futbola ilgi duyan kişi ve kuruluşların ilgileri, güçleri ve birikimleri ölçüsünde projeye katılımlarının önü açılmalı; bu kesimler projede yer almak üzere özendirilmelidir.

Dördüncü ilke, projenin her aşamasında ilgili sosyal kültürün yaygınlaşmasına ve kalıcılaşmasına özen gösterilmesi ve önem verilmesidir. Yaygın ve kalıcı olması beklenen sosyal kültür, yalnız spor (futbol) kültürü değil, aynı zamanda spor (futbol) alanında ticari ve sınaî iş yapma (spor girişimciliği) kültürüdür.

Beşinci ilke, nitelikli yönetimdir. Nitelikli yönetim kavramı spor alanında uzmanlığı, profesyonel yöneticiliği, saydam yönetim anlayışını, mali sorumluluğu (sayışabilirliği) ve toplam kalite yönetimini ifade etmektedir.

Strateji. Yeni Eskişehirspor örgütsel modelinin odak noktasında «Eskişehir Spor Anonim Şirketi», kısa adıyla «Espor A.Ş.» bulunmaktadır. Espor AŞ, gerçekleştirdiği ticari, sınai ve finansal ekonomik etkinliklerden gelir ve kâr elde etmeyi, ortaklarına kâr payı dağıtmayı hedefleyen bir şirkettir. Şirketin birincil etkinlik alanı futbol endüstrisi olup Eskişehirspor Kulübü ana yatırım konularından birisidir.

Espor AŞ, sermaye yapısı kuruculara ayrılmış A tertip hisseleri ile diğer yatırımcılara yönelik B tertip hisselerinden oluşmuş halka açık bir anonim şirkettir. Şirketin kuruluşu açısından birkaç farklı seçenek değerlendirilebilir. Birincisi; tümüyle bağımsız ve yeni bir şirket kurulabilir. İkincisi; söz konusu şirket, Eskişehirspor Vakfı ile bağlantılı biçimde (bir vakıf şirketi olarak) oluşturulabilir. Üçüncüsü; şirket, Eskişehir Güçbirliği Holding AŞ (EGH) çatısı altında bağlı şirketlerden birisi olarak kurulabilir. Şirketin kuruluş biçimi, muhtemel büyük hissedarlar arasında yapılacak görüşmeler sonucunda belirlenmelidir.

Espor AŞ’nin A tertip hisselere sahip kurucuları arasında Eskişehirspor Kulübü, Eskişehir’in sanayi ve ticaret sektörlerindeki büyük yerel firmaları, doğrudan veya şirketleri aracılığı ile belediyeler ve finansal olarak etkin sivil toplum kuruluşlarının (yasal açıdan mümkün olabilecek yollarla ticaret, sanayi ve esnaf odaları ile işadamı ve girişimci örgütlerinin) bulunması düşünülmektedir. B tertip hisseler ise diğer (görece daha küçük sermayeli) yatırımcılara sunulacaktır. Şirket yönetiminin (yönetim kurulunun ve başkanlığının) hissedarlar arasında paylaşılması, şirketin kuruluş sözleşmesinde verimliliği ve sürekliliği sağlayacak biçimde belirtilebilir. Halka açık şirketleşme konusunda kentin zengin ve süregelen gelenekleri olmadığı düşünülürse bu konunun uygun platformlarda tartışılması ve karara bağlanması daha uygun olur.

A ve B tertip hissedar topluluklarının oluşmasında yurt dışındaki hemşehri, yurttaş ve kuruluşların da katılma olasılıkları araştırılmalı ve değerlendirilmelidir.

Muhtemel A tertip katılımcılar arasında yapılan anlaşma ve protokoller de dikkate alınarak; Espor AŞ, önce %100 hissesi Eskişehirspor Kulübü’ne ait olmak üzere kurulacaktır. Kulübün sermaye olarak şirkete koyacağı muhtemel varlıklar şunlardır: Bonservis bedelleri, reklam gelirleri, TV vb medya yayın hakları, maç ve stat gelirleri, isim hakkı ve logo gelirleri, forma ve sponsorluk hakları, ürün satış hakları, muhtemel Internet gelirleri, taşınır ve taşınmaz varlıklar, devredilemeyen mülkiyet hakları varsa bunların kullanım hakları. Kulüp yönetimi, kulübün varlıklarını şirkete devretmeden önce silinebilir / bağışlanabilir belgeli borçlar konusunda (ve ikna yoluyla mümkün olanlarının silinmesi yönünde) bir çalışma yapmalı ve silinen borçları belgelendirmelidir. Kulübün kalan belgeli borçları da şirkete devredilecektir. Bu çalışma sırasında kulübün gerçek varlık ve gelirlerinin bir envanteri çıkmış olacaktır. Bu envanter sonucunda kurulmuş olan şirketin başlangıç sermaye değeri belirlenebilecektir.

Daha sonra şirket, (anonim ortaklıklarda çıkartılan yeni payları öncelikle satın alma hakkı olarak özetleyebileceğimiz) rüçhan hakkını kısıtlayarak sermaye artırımına gidecektir. Bu aşamada (yukarıda sözü edildiği biçimde) A tertip ve B tertip hisseler daha önceden saptanmış kriterlerle katılıma açılacaktır. Yeni katılımlar ile elde edilen mali kaynakların uygun bir bölümü, (mümkünse) uygun taksitlendirme de yapılarak kulübün belgeli borçlarının tasfiyesi amacıyla kullanılacaktır.

Espor AŞ’nde şirket kararlarının alındığı olağan yönetim kurulu dışında şirket etkinliklerini yaşama geçirmek üzere bir yürütme (icra) kurulu ile yeni iş ve proje fikirleri üretmek üzere bir danışma kurulu bulunacaktır. Şirkette (ve buna bağlı olarak kulüpte) profesyonellerle çalışma anlayışı hakim olacaktır.

Espor AŞ için düşünülen bazı girişim ve yatırım projeleri şunlardır:

• Özel Espor İlköğretim Okulu. Okulda Milli Eğitim Bakanlığı’nın saptadığı temel ders programı uygulanacaktır. Okul, yabancı dil de dâhil olmak üzere üstün nitelikli öğretim yapmak üzere kurulacaktır. Okulun zengin spor altyapısı ve olanakları bulunacaktır. Öğrenciler ders saatleri dışındaki zamanlarını (kadrolu usta öğreticiler gözetiminde) spor yapmak üzere değerlendireceklerdir. Öğrencilerin atletizm, jimnastik gibi temel spor dallarında gelişmeleri sağlanacak, futbolun (söz konusu yaş dilimine uygun) teknikleri ile sporcu sağlığı öğretilecektir. Okul, ücretli olacak ve giriş sınavı ve sağlık testlerinden başarı ile geçen öğrenciler okula kaydedilecektir. Benzeri bir okuldan transfer olmadığı sürece okulun ara sınıflarına öğrenci alınmayacaktır. Bir özel durum olarak okul ilk açıldığında ara sınıflara giriş koşulları sağlanmak kaydıyla öğrenci alınabilir. Öğrencilerin kendi okul takımlarında ve/veya Eskişehirspor Kulübü’nün uygun yaş dilimi takımlarında (sözleşmeli olarak) spor yapmaları (futbol oynamaları) sağlanacaktır. Maddi olanağı olmayan yetenekli öğrenciler için şirket dışı diğer kaynaklardan burs sağlanması koşulları araştırılacaktır.
• Özel Espor Lisesi. Lisede Milli Eğitim Bakanlığı’nın saptadığı temel ders programı uygulanacaktır. Öğrenciler, temel ders programı dışındaki zamanlarını kadrolu usta öğreticiler gözetiminde spor ve futbol teknikleri öğrenecek ve spor yapacaklardır. Lise, öğrencilerini Özel Espor İlköğretim Okulu’ndan alacaktır. Çok sınırlı sayıda spor ve futbol konusunda yetenekli öğrenciyi (ara sınıflara olmamak ve gerekli giriş sınavı ile sağlık denetimlerini geçmek koşuluyla) dışarıdan alabilir. Bir özel durum olarak lise ilk açıldığında ara sınıflara giriş koşulları sağlanmak kaydıyla öğrenci alınabilir; gerek duyulursa hazırlık sınıfı uygulaması yapılabilir. Lisede ilköğretim okuluna oranla futbol eğitimi yoğunluk kazanmıştır. İlk kademeye oranla sporcu sağlığı ve yabancı dil eğitimi de yoğunlaşacaktır. Öğrenciler, uygun yaş dilimlerinde olmak üzere lisenin futbol takımlarında ve (sözleşmeli olarak) Eskişehirspor Kulübü’nün futbol takımlarında spor yapacaklardır. İhtiyaç fazlası olması durumunda uygun protokol ve anlaşmalarla liseli sporcuların kentteki diğer profesyonel ve amatör kulüplerin uygun takımlarında spor yapmaları sağlanabilir. (Bu lisenin bir meslek lisesi statüsüne sahip olması konusu araştırılmalıdır. Eğer bu statü elde edilebilirse yüksek öğretime geçişte büyük kolaylıklar sağlanacaktır.)
• Spor yüksek okulu. Şirketin bir özel üniversite kurması durumunda üniversite bünyesinde kurulacak bir beden eğitimi ve spor yüksek okulu liseden mezun olan öğrencilerin yüksek eğitim ihtiyaçlarına yönelik olarak kullanılabilir. Yüksek okulun koşulları da ilköğretim okulu ve lisenin özelliklerine sahip olacaktır. Bir özel üniversitenin mümkün olmadığı durumda Anadolu Üniversitesi’ne bağlı Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu ile uygun anlaşma ve protokoller yapmanın yolları araştırılmalı; liseden mezun olan öğrencilerin yüksek okula aktarılmaları sağlanmalıdır. Öğrenciler, kendi okul takımları yanında sözleşmeli olarak Eskişehirspor’da futbol oynayacaklardır. Bu aşamada özellikle yetenekli sporcularla yapılacak sözleşmeler, şirketin ve kulübün geleceği açısından son derece önemlidir. Uygun protokol ve anlaşmalarla bazı sporcuların kentin diğer takımlarında spor yapmaları sağlanabilir.
• Teknik adamlık ve futbol hakemliği özel okulları. Şu an bu tür bir proje, reel gözükmemekle birlikte muhtemel fırsatlardan birisi olarak proje kartoteksinde tutulmalıdır. Kısa erimde bu okulların kurs olarak gerçekleştirilmesi olanakları araştırılmalıdır.
• Forma ve spor malzemesi üretimi / pazarlaması. Şirket, Eskişehirspor’un resmi forması yanında diğer spor malzemelerinin ve aksesuar ile promosyon ürünlerinin üretimini ve/veya pazarlamasını yapacaktır. Bilinen olağan satış teknikleri yanında e-ticaret, TV’den satış, telefonla satış gibi yaklaşımlar da kullanılacaktır. Bu bağlamda kulübün kurumsal kimliğinin ve isim hakkının korunmasına, yetkisiz kişiler tarafından kullanılmamasına özel önem gösterecek; bu konuda yasal girişimlerde bulunacaktır.
• Futbol konulu organizasyonlar. Eskişehir, bir bilim ve kongreler kenti olmaya son derece uygundur. Bu bağlamda spor ve futbol konusunda (seminer, panel ve konferans gibi) eğitim organizasyonları düzenlenmeye adaydır. Şirketin futbol, futbol yöneticiliği ve futbol hakemliği konusunda sertifika programları düzenlenerek gelir elde etme olasılığı vardır. Söz konusu sertifika programlarında yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan ünlü isimlerden yararlanılabilir. Ayrıca futbol konusunda (kitap, poster gibi) basılı yayın ve TV programı üreterek gelir elde etme seçeneği de Eskişehir’in yerel potansiyeli içinde vardır.
• Spor hekimliği konulu organizasyonlar. Osmangazi Üniversitesi ile birlikte (hekimlere, futbolculara ve futbol yöneticilerine yönelik olarak) spor hekimliği konusunda meslek içi eğitim niteliğinde (gelir getirici) sertifika programları düzenlenebilir. Ayrıca spor hekimliği konusunda basılı yayın ve görsel TV programları üretilip pazarlanabilir.
• Futbol kulüplerine yönelik organizasyonlar. Diğer futbol kulüplerine eğitim, danışmanlık, yönetim, muhasebe denetimi, yeterlilik sınaması vb konularda uzmanlık gerektiren hizmet verilerek gelir elde edilebilir.
• Turnuva organizasyonu. Şirket, ülkenin ve dünyanın büyük takımlarının katılacağı futbol turnuvaları (ve başka spor organizasyonları) düzenleyebilir. Bu turnuvalardan maç bileti gelirleri yanında TV yayın hakları nedeniyle de gelir elde edebilir.
• Futbol menajerliği. Şirket, kendi ihtiyaçları yanında diğer kulüplere hizmet vermek üzere bir futbol menajerliği birimi geliştirebilir. Bu birim, yurt içinde insan kaynağı araştırmaları yanında yurt dışında yabancı futbol menajerleri veya futbol kulüpleri ile bağlantı kurarak veritabanını geliştirebilir. Böylece başka kulüplere futbolcu ve teknik adam pazarlayarak gelir elde etme olanağı doğacaktır.
• Halı saha. Şirket halı saha üretimi, pazarlaması ve işletilmesi konuları ile ilgilenebilir. Bu faaliyeti, Eskişehir dışına yönelik olarak da gerçekleştirebilir.
• Çim saha. Şirket çim üretimi, çim saha planlaması, çim saha üretimi ve pazarlaması konularında uzmanlaşabilir. Bu konularda hizmet vererek gelir elde edebilir.
• Otel işlemeciliği. Yukarıda sözü edilen etkinliklerin pek çoğu, konaklama fonksiyonu içermektedir. Bu nedenle az ve/veya çok yıldızlı otel işletmeciliği şirketin çalışma konularından birisi olabilir.
• Yap-satçılık. Konut üretimi ve satışı, şirketin çalışacağı verimli gelir alanlarından birisi olarak değerlendirilebilir. Konutlar için uzun ödeme süreli arsa sağlanmasında belediyeler mutlaka yardımcı olacaktır. Yalnız bu konuda şirket, arsaların (kulübün acil nakit ihtiyacı gibi) amaç dışı başka nedenlerle kullanılmayacağı konusunda taahhütte bulunmalıdır.
• Çağrı merkezi. Şirket, bir çağrı merkezi (call center) kurabilir. Ulusal ve yerel düzeydeki kuruluşlara bedeli karşılığı hizmet verebilir. Aynı çağrı merkezi şirketin ve kulübün sosyal etkinliklerine de destek verecektir.
• Yerel iş olanakları. Odunpazarı evlerinin (yerel yemeklerin verildiği turistik lokantalar, küçük oteller gibi) ticari olarak değerlendirilmesi, Frigya Vadisi Projesi kapsamında üretilecek iş konuları, Kalabak suyu dağıtımı, yerel floradan elde edilecek bitkilerin ve alternatif tıp ürünlerinin pazarlaması, yerel yönetimlerden elde edilecek olanaklar kapsamında kiralama / işletme / yap-işlet-devret türünde çalışma konuları gibi yerel iş fikirleri değerlendirilebilir. Yine yerel ve ulusal düzeyde uygun lobi çalışmaları sayesinde iz payı ile kiralama yoluyla elde edilecek taşınmaz mallar veya imtiyazların işletilmesinden gelir elde edilebilir. Ayrıca kentimizdeki üniversitelerin Espor AŞ aracılığı ile yapılmasını sağlayabileceği (dolayısıyla şirketin gelir elde edeceği) bir dizi ekonomik etkinlik de düşünülebilir.
• İlginç işler. Şirket yeni ve ilginç işler konusunda etkinlik gösterebilir: a) Golf alanı üretimi ve işletilmesi; golf sporuna ilişkin malzeme satışı, b) Binicilik sporuna ilişkin işler, c) At yarışı (ganyan) bayiliği, loto-toto-piyango bayiliği,  her türlü bilet ve abonman kartı satış bayiliği, ç) Yukarıda söz edilen çağrı merkezi aracılığı ile sertifikalı ve güvenceli hizmet organizasyonları: Ev ve büro temizliği, çocuk bakıcılığı, elektrik-su-gaz vb servis tamirciliği veya bu konularda yönlendirme hizmetleri…
• Diğer. Gerçekte şirketin yapacağı işler konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. Yukarıda belirtilen çalışma konuları ya stratejik önemde bulunduğundan ya da örnek iş fikri oluşturması açısından ele alınmıştır. Proje seçiminde finansman ihtiyacı, nakit akımı tablosu, yatırımın geri dönüş hızı, bütçeleme, işin (diğer yatırım araçlarına göre) getiri / kârlılık oranı gibi konulara dikkat edilmelidir.

Şirketin gelir ve kâr elde etme yanında başka çalışmaları da olacaktır. Şirket tarafından gerçekleştirilmesi düşünülen bazı çalışmalar aşağıda listelenmiştir:

• Projeler için yabancı ortak ve yabancı kredi olanakları araştırılmalıdır.
• Yukarıda sözü edilen okullarda okuyacak (maddi desteğe ihtiyacı olan) öğrenciler için spor bursu olanakları araştırılmalıdır.
• Şirketin çalışmalarına yönelik olarak halkla ilişkiler ve tanıtım çalışmaları yapılmalıdır.
• Şirketin yurtdışı bürolarının kurulması olanaklarının araştırması yapılmalıdır.
• Semt spor alanlarının yapımı için kamu kaynaklarının harekete geçirilmesi olanakları araştırılmalıdır.
• Yeni finans kaynakları ve iş fikirleri bulunmasını hedefleyen, öğrencilere yönelik ödüllü yarışmalar düzenlenmelidir.
• Emekli futbolcular değerlendirilmelidir. Emekli futbolcuların futbolun içinde eğitmen / çalıştırıcı / usta öğretici / yönetici olarak yer almaları ve ihtiyaç durumunda ilgili konularda eğitim almaları sağlanmalıdır.
• Kapsamlı bir «Eskişehirspor Tarihi» kitabı hazırlanmalı; basımı, pazarlaması ve dağıtımı sağlanmalıdır. Uygun sponsor ve reklam çalışmaları ile kitabın sıfır maliyetle üretilmesi mümkündür. Bu çalışma, şirket dışında (gelirleri kulübe kalmak üzere) kulübün bir çalışması olarak da yapılabilir.
• Diğer kent ve ülkelerde taraftar derneklerinin kurulması ve etkin tutulması için çalışmalar yapılmalıdır. Kurulu ve kurulacak derneklerin eşgüdümünün sağlanması için çalışmalar yapılmalıdır.

Yeniden yapılanma projesi kapsamında şirket ve kulübü, birbirinden ayırmamakla birlikte kulübün yapacağı çalışmalar başlığı altında listelenebilecek etkinlikler şunlardır:

• Kulüpte başkanlık yapmış veya kulübe büyük maddi yardımlarda bulunmuş kişilerin onursal üyelikleri dışında tüm üyeliklerin silinmesi ve ödenti taahhüdü ile birlikte yeniden üye yazımı düşünülebilir.
• Üyelik ödentileri kredi kartı ve veya banka hesabı talimatı ile doğrudan tahsil edilebilir. Ücretlilerin ödentilerinin bordrodan kesilmesi için çalışmalar yapılabilir. Giriş ödentileri ile yıllık ödentiler şirkete aktarılmayıp doğrudan kulüp ihtiyaçları için kullanılacaktır.
• Eskişehir Festivali gibi kentte gerçekleşen bazı sosyal etkinliklerin bilet satışlarından küçük oranlı pay alınabilmesi için projeler geliştirilmelidir. Yine sinema, tiyatro ve spor yarışmalarına ilişkin bilet fiyatlarının üzerine tüketiciye büyük yük getirmeyen bağış ödentileri eklenmesi konusunda çalışmalar yapılabilir. Yine kentteki sivil örgütlerle ilişkiye geçilerek bu örgütlere üye olan kişilerden (gönüllü olarak) giriş ödentisi ve yıllık ödenti ile birlikte kulübe (rahatsız etmeyen büyüklükte) bir bağış yapmaları istenebilir. Bu gelirler, kulübün doğrudan kullanımına ayrılacaktır.
• Yukarıda sözü edilen spor (futbol) eksenli okullarda ve sertifika programlarında kullanılmak üzere çok sayıda temel eğitim kitabı gerekecektir: «İlköğretim Okullarında Futbol Eğitimi», «Temel Sporcu Sağlığı», «Futbol Teknikleri» vb gibi. Bu yayınların sponsor ve reklam gelirleri aracılığı ile yazılıp basılması sağlanabilir. Yayınların ülke çapında satışından elde edilen gelir kulübün ihtiyaçları için kullanılabilir.
• Değişimi simgelemek üzere kulüp logosunun yenilenmesi düşünülebilir. Değişim fikri onaylanırsa yeni logonun üretimi için yarışma açılabilir. Yarışma ödülleri için sponsorlar bulunabilir.
• Kulübün profesyonel kadrolaşması sağlanmalıdır. Bu bağlamda şu muhtemel birimler düşünülebilir: Genel sekreterlik, hukuk danışmanlığı, finansman ve mali denetim birimi, insan kaynakları birimi, basın ve halkla ilişkiler birimi, psikolojik danışmanlık birimi, ar-ge birimi, teknik menajerlik birimi vb. Kulübün organizasyon şemasının değişmesi (yenilenmesi) konusunda profesyonel destek alınabilir.
• Kulüp üyelerinin çalışmalar ve gelişmeler konusunda doğrudan bilgi edinmelerini ve görüş bildirmelerini sağlamak üzere belli aralıklarla toplanacak görece geniş katılımlı bir «Danışma Kurulu» oluşturulmalıdır. Danışma Kurulu, bazı kulüplerde bulunan kongre divanı formatında çalışmalar yapmalıdır.
• Üyelerin ve taraftarların katılacağı etkin gönüllü çalışma grupları oluşturulabilir. Bu gruplar, kendilerine verilen konulara ilişkin grup çalışmaları yapabilirler. Örnek: Üye sayısının artırılması, resmi forma satışının yaygınlaştırılması, şirket okullarına öğrenci yönlendirilmesi, burs sağlanması, şirket ve kulüp tarafından üretilen hizmet pazarlaması, Internet çalışmalarına katkı konulması, veritabanlarının kurulması ve zenginleştirilmesi vb.
• Kulüp veya şirket, kendi konuları ile ilgili olarak üniversitelerde bitirme ödevi, yüksek lisans ve doktora tezi yapılmasını teşvik ederek yeni bilgi kaynaklara ve iş fikirlerine ulaşabilir. Anadolu Üniversitesi ve Osmangazi Üniversitesi başta olmak üzere üniversite ve araştırma kuruluşlarında spor ve futbol konusunda yapılmış tezlerin incelenmesine, sınıflandırılmasına ve bunlara ilişkin bir veritabanının oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Üniversite öğrencilerinin şirket ve kulüp bünyesinde staj yapmaları sağlanarak genç işgücü kaynakları elde edilebilir.
• Kulübün (bilişim ve iletişim açılarından) teknolojik altyapısı hazırlanmalıdır.
• Kulübün varlıkları yazılı hale getirilmelidir. Kaynaklar ayrıntılı biçimde bir veritabanına kaydedilmelidir.
• Kulübün sporcu envanteri oluşturulmalıdır.
• Kulübün emekli sporcu envanteri oluşturulmalıdır. Bu envanter insan kaynaklarının (eğitmen, çalıştırıcı, usta öğretici olarak) yeniden üretilmesinde yararlı olacaktır.
• Taraftar derneklerinin üyelerini içeren taraftar envanteri hazırlanmalıdır. Bu veritabanı resmi ürün satışlarında, promosyon ve destek çalışmalarında önemli bir kaynak olacaktır.
• Kulübün resmi Internet sitesi oluşturulmalıdır. Bu site reklam, tanıtım, pazarlama ve satış (e-ticaret) amaçlarına yönelik olarak kullanılmalıdır.
• Üye ve taraftarların e-posta adreslerini içeren bir veritabanı oluşturulmalıdır. Kulüp üye ve taraftarlarının Internet forumları ve e-posta listeleri aracılığı ile haberleşmeleri sağlanmalıdır.
• Kulübün toplam kalite yönetimi anlayışını benimsemesi ve ISO 9002 belgesi alması konusunda çalışmalar yapılmalıdır.
• Taraftarlık ruhunun canlandırılması ve yeniden yapılanma için gerekli ruhun yaratılması için hareketlendirme kampanyaları yapılmalıdır.
• Diğer il, ilçe ve ülkelerde kardeş kulüpler saptanmalı ve karşılıklı destek çalışmaları yapılmalıdır.
• Kentteki futbol kulübü yöneticileri, spor adamları, öğretim üyeleri, spor hekimleri, spor yazarları gibi unsurları içeren «Futbol Danışma Kurulu» oluşturulmalıdır. Kurul bir danışma, görüş alışverişi ve eşgüdüm platformu olarak işlemelidir. Gerek kurul içinde gerekse başka iletişim ortamları sayesinde kentteki amatör ve profesyonel spor kulüpleri ile ortak çalışma ve eşgüdüm olanakları sağlanmalıdır.
• Spor geleneği zengin olan Eskişehir için kapsamlı bir «Eskişehir Spor Müzesi» kurulmalıdır. Müzeye katkı koyabilecek kuruluş ve kişilerle, medya organları ile ilişkiye geçilmelidir. Bu konuda bir kampanya açmak uygun olur. Bu müzede futbola ve Eskişehirspor’a gerekli önem verilmelidir. Müzenin bilet satışlarından elde edilecek gelirin (yönetim ve tüketim giderleri ayrıldıktan sonra kalan) bir bölümü kulübe aktarılabilir.
• Semt spor sahalarının çoğalmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bu konuda milletvekilleri, yerel yönetimler ve Spor İl Müdürlüğü gibi merkezi yönetimin yerel temsilcilerine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
• Gerek kulübün gerekse şirketin etkinliklerine yönelik olarak (siyasi partiler, milletvekilleri, spor bakanlığı, Futbol Federasyonu gibi düzeylerde) lobi çalışmaları yapılmalıdır.

SONUÇ

Eskişehirspor gibi kent ölçeğinde çok bileşenli bir sistemi, var olduğu durumdan bir başka gelişme noktasına taşımak asla kolay bir görev değildir. Kaynakların çok kısıtlı ve o denli değerli olduğu koşullarda doğru hareket modelini bulmak daha fazla önem kazanmaktadır. Bu nedenle Eskişehirspor gibi bir iş fikri, kentin (Valilik, milletvekilleri, Büyükşehir Belediyesi, belde belediyeleri, siyasi partiler, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, Eskişehirspor kulübü, altyapı derneği, basın ve medya organları, kentteki profesyonel ve amatör kulüpler, üniversiteler, sanayi / ticaret / esnaf odaları, sporla ilgili öğretim üyeleri, yatırımcılar, kentin büyük firmaları, yatırım ve girişim uzmanları, aktif ve emekli sporcular gibi konuyla ilgilenen) ana bileşenlerinin stratejide kaçınılmaz biçimde müdahil olmalarını zorunlu kılmaktadır. Zaman, değişim rüzgârları eserken önüne bir yel değirmeni inşa etme zamanıdır. Birinci adım olarak; Eskişehirspor’un yeniden yapılanması ile ilgili bu konuda uzman yetkili kişi ve kuruluşların katılımı ile bir toplantı (Eskişehirspor Konferansı) düzenlenerek başlanabilir.