Covid-19 ve Yapay Zekâ

Yapay zekâ (YZ), bir bilgisayarın veya robot gibi bilgisayar denetimli bir makinenin –başta düşünme ve karar verme olmak üzere– çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yapabilme yeteneğidir. Yapay zekâ çalışmaları genellikle insanın düşünme ve karar verme yöntemlerini inceleyerek bunların benzeri olarak tasarlanmış yapay faaliyetleri geliştirmeye yöneliktir. Geçmişi hayli gerilere gitmekle birlikte son yıllarda çok ilgi gören yapay zekâ uygulamaları, bilgisayar yazılımları şeklinde gerçekleştirilir. Günümüzde Google arama motoru, sosyal medya platform ve uygulama yazılımları, cep telefonlarında kullanılan Siri veya Google Assistant gibi yazılımlar sıkça kullanılan yapay zekâ uygulamalarına popüler örnekler oluşturur.

Yapay zekâ, virüsün yayılımını kolayca izlemek için yararlanılabilecek teknolojilerden biridir. Yapay zekâdan yararlanma; bir yandan yüksek riskli hastaları tanımayı kolaylaştırırken, diğer yandan hastalığın gerçek zamanlı olarak izlenmesine imkân sağlar. Ayrıca geçmişte hastalığı yaşamış veya mevcut hastaların durumunu ayrıntılı biçimde analiz ederek ölüm riski konusunda önemli veriler ortaya koyabilir.

Dünya, 2019 yılının son aylarından başlayıp hızlıca küresel ölçekte yayılan bir salgını yaşıyor. Neredeyse hiçbir toplum, bu virüs salgınından kendini koruyamadı. Virüs değişik oranlarda da olsa çeşitli ülke insanlarını sağlık yönünden olumsuz etkiledi; iyileşenler oldu, can kayıpları meydana geldi. Küresel sağlık krizi, tıp dünyasını ve sağlık sektörünün farklı tedarikçilerini Covid-19 salgınının yayılmasını izlemek ve denetim altına almak için yeni teknolojilerden yararlanmaya yöneltti.

Yapay zekâ uygulamaları sayesinde virüsün nüfus esas alınarak görüntülenmesi, tıbbi yardım sağlanması, salgın ve hastalık konusunda çok yönlü uyarı yapılması ve virüsün denetim altına alınmasına yönelik öneriler geliştirilmesi mümkün olur. Yapay zekâ bireysel bazda veri temelli bir sağlık aracı görevini yerine getirebilir. Böylece Covid-19 hastasının tedavisinin planlanması, sağaltım yaklaşımının uygulanması ve elde edilen sonuçların raporlanması sağlanabilir.

Yapay zekâ Covid-19 salgını ile birlikte gündeme gelmekle birlikte sağlık sektöründe diğer hastalık ve salgın türleri ile de bu teknolojiden yararlanılacak. Önümüzdeki dönemde geleneksel izleme, tedavi ve raporlama yöntemleri ile yapay zekânın katalizör –hatta iş modelinin ana bileşeni– olarak yer aldığı yeni yaklaşımlar göreceğiz.

Yapay zekâ teknolojisinin kullanıldığı yeni yaklaşımlarda sadece hastanın sağaltımı ile yetinilmeyecek, aynı zamanda hastalığın denetim altına alınması önemli hedeflerden biri olacak. Bu teknoloji ile hastalığın semptomlarının belirlenmesi ve test sonuçlarının elde edilmesi daha hassas biçimde başarılacak. Covid-19 konusunda gerçekleştirilen uygulamalar, tedavi konusunda daha az sayıda tıbbi adımla başarıya ulaşıldığını gösteriyor. Yeni çalışmalar bu hastalık ve benzerleri konusunda ümit vericidir.

Kanser konusunda yapay zekâ uygulamalarından elde edilen sonuçlara bakılırsa, bu teknolojinin geleneksel yöntem ve tekniklerle bulunamayan yeni semptomların belirlenmesini sağladığı görülüyor. Covid-19 konusunda da benzer sonuçlar görebiliriz.

Sağlık sektörü, başta insan olmak üzere canlılarla ilgili olması nedeniyle her zaman bilimsel ve teknolojik çalışmaların ilgi odağında oldu. Covid-19 ile birlikte bu ilgi, sağlıkçıları da aşacak biçimde küresel ölçekte daha da büyüdü. Öyle anlaşılıyor ki, yapay zekâ teknolojisi, vaka kümesini belirlemek ve önceki tüm verileri toplayarak ve analiz ederek bu virüsün gelecekte nereyi ve neleri etkileyeceğini tahmin etmek için önemli bir rol oynayacak.

Sağlık sektörü, bu virüsü araştırmak ve yayılmasını önlemek için gerçek zamanlı biçimde uygun veri ve öneriler almalarına yardımcı olacak karar verme teknolojilerine acil ihtiyaç duyuyor. Yapay zekâ, Covid-19 için bir aşının geliştirilmesinde önemli bir rol oynayabilir. Bu teknoloji, mevcut ve gelecekteki muhtemel hastaların –duygusal olarak üzücü olmakla birlikte ölümlerin de– uygun bir şekilde taranması, analizi, durumlarının öngörülmesi ve izlenmesi için kullanılacak.

Bilgisayar yazılımları ile gerçekleştirilen yapay zekâ uygulamaları, bir bilgisayarın veya robot gibi bilgisayar denetimli bir makinenin çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yapabilme yeteneğini ifade eder. Küresel virüs salgınının ortaya çıkışından bu yana hastalığın ve salgının tanınması, izlenmesi ve tedavi edilmesi konusunda araştırmacılar, akademisyenler ve uzmanlar çok sayıda bilimsel yayın yapıldı. Bunlar arasında yapay zekâdan yararlanmayı öngörenlerin sayısı dikkat çekici ölçüdeydi. Bilişim teknolojileri, İnternet ve Endüstri 4.0 vizyonu ile birlikte yükselişe geçen ve yoğun ilgi gören yapay zekâ uygulamalarının Covid-19 sürecinin dışında kalması düşünülemezdi. Bu alanda öngörülen veya gerçekleştirilen uygulamalardan benzer başka –hastalık, salgın vb– alanlarda da yararlanılacağını kolayca kavrayabiliriz.

Mevcut veya muhtemel uygulama örnekleri ile devam edelim. Akla ilk gelen yapay zekâ uygulamalarından biri, hastalığın erken belirlenmesi ve tıbbi teşhisi oluyor. Yapay zekâ, hastalığa ilişkin semptomları ve risk işaretlerini hızla belirleyip analiz edebilir, hastayı ve sağlıkla ilgili birimleri harekete geçirebilir. Bunu başarmak, yapay zekâ için sağlık uzmanlarının tek başlarına dâhil olduğu, geleneksel yollara oranla daha hızlı ve daha düşük maliyetlidir. Tıp uzmanlarının da dâhil olduğu bir tanı ve tedavi sürecinde bilgisayarlı tomografi ve MR görüntüleme vb. gibi teknik ve araçlarla ilişkilendirilmiş yapay zekâ uygulamaları yüksek oranda başarılı olacaktır.

Covid-19 konusunda bir başka yapay zekâ uygulaması, tedavinin sürekli ve düzenli izlenmesi şeklinde olacaktır. Yapay zekâ teknolojisi, virüsün ve hastalığın –insan müdahalesine fazlaca gerek kalmadan– izlenmesi ve yayılımının öngörülmesi açısından akıllı bilişsel platformlar oluşturabilir. Hastalığın semptomlarının görselleştirilmesi, virüsten etkilenen hastaların durumu ile tedavilerinin günlük ve anlık izlenmesi konusunda yapay zekâ başarılı çözümler sunabilir. Yapay zekânın uygulanma yöntemlerinden biri olan nöral ağlar (sinir ağları) bu alanda da ilgi çekici örnekler sunacaktır.

Salgın süresince hem küresel hem de bölgesel olarak merak edilen konular arasında günlük vaka sayısı ve hastalığın bulaşma oranı ilk sıralarda yer alır. Hastaların diğer bireylerle etkileşimi, hastalığın yayılması açısından önemlidir. Yapay zekâ, bulaşmanın kaynağı ve bu kaynak etrafında yayılımının tespiti ve analizinde yardımcı olabilecek bir teknolojidir. Hastalığın mevcut yayılımını sergilediği kadar gelecekte yeni dalgaların oluşma muhtemel durumunu da ortaya koyabilir.

Yapay zekânın odağında yer aldığı Endüstri 4.0 vizyonu içinde –özellikle sensörler aracılığı ile– veri toplama önemli bir yer tutar. Toplanan veriler; Bulut Bilişim, Büyük Veri, Analitikler gibi teknolojiler aracılığı ile kullanıma uygun hale getirilir. Sensörler yanında önemli veri kaynakları arasında görsel ve sosyal medya platformlarını da anmamız gerekir. Günümüzde özellikle sosyal medya; demografik, sosyolojik, psikolojik ve davranışsal veri toplamak için en önemli kaynaklardan biri haline dönüştü.

Yapay zekâ teknolojisi; görsel ve sosyal medya platformlarından elde edilen verilerle virüsün doğasını ve enfeksiyon risklerini izleyebilir ve yayılma ihtimalini öngörebilir. Ayrıca herhangi bir bölgedeki vakalarda sağaltım ve ölüm oranlarını tahmin edebilir. Yapay zekâ uygulamalarından yararlanılarak virüse maruz kalabilecek bölgelerin, ülkelerin ve insanların tanımlanması ve salgına karşı zamanında doğru önlemler alınmasında yardımcı olabilir.

Buraya kadar sözü edilen yapay zekâ uygulamaları, büyük oranda bireysel ve toplu izleme odaklı idi. Bu da yeni teknolojilerle ilgili olarak bireysel, toplumsal ve ulusal mahremiyet ve güvenlik konularını akla getiriyor. Bunlara “teknoloji etiği” ve “yapay zekâ etiği”ni de eklememiz gerekir. Özetle; yapay zekâ konusunda, “etik” şeklinde özetleyebileceğimiz tartışılmaya ve düzenlemeler geliştirilmeye aday dev bir alan var.

Yapay zekâ uygulamalarının Covid-19 sürecine olumlu katkıları sadece hastanın ve hastalığın izlenmesinden ibaret olmayacak. İlaç ve aşının geliştirilmesi, sağlık çalışanlarının yükünün azaltılması, hastalığın erken önlenmesi gibi alanlarda da ciddi destekler bekleyebiliriz.

Endüstri 4.0 çatısı altındaki (sensör, Büyük Veri ve Analitikler, yerel ağlar, hızlı ve yaygın İnternet gibi) teknolojiler pek çok konuda olduğu gibi Covid-19 konusunda da yüksek hacimli verilere gerçek zamanlı olarak erişilmesini sağlıyor. Yapay zekâ, Covid-19 ve benzerlerine ilişkin mevcut verileri analiz ederek ilaç ve aşı araştırmaları için önemli katkılar yapacak. Bu imkân ilaç tasarımı, üretimi ve dağıtımı konusunda yararlı sonuçlar oluşturacak. Yapay zekâ teknolojisi, standart testlerin uzun zaman aldığı mevcut durumda gerçek zamanlı olarak test süresinin kısaltılmasına katkı yapıyor. Bu durum, sadece insanların katılımı ile yapılan geleneksel test çalışmalarına oranla daha yüksek performans ortaya koyuyor.

Keza; yapay zekâ, Covid-19 hastalarının sağaltımında kullanılan ilaçların olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde de giderek daha fazla yararlı olacak. Teknolojinin mevcut durumuyla bile yapay zekâ, tanısal test tasarımları ve aşı geliştirme için yapılacak klinik araştırmalarda güçlü bir araç haline geldi.

Küresel virüs salgını sırasında hasta sayısında hızlı ve miktarlı bir artış nedeniyle, sağlıkçılar çok büyük bir iş yüküne maruz kaldılar. Benzer durumlarda yapay zekâ, teknolojisi uygulamaları, sağlık çalışanlarının iş yükünü azaltmak için kullanılabilir. Örneğin teknolojik uygulamalar ile erken tanı ve erken evrede tedavi sağlama mümkün olur. Ayrıca yeni hastalık ve salgınlar hakkında doktorlara ve sağlık alanında eğitim gören öğrencilere saha deneyimi sunar. Diğer yandan yapay zekâ teknolojisi, gelecekte hasta bakımına olumlu destekler yapacak, doktorlar ile diğer sağlık çalışanlarının iş yükünü azaltan imkânlar sağlayacak.

Yapay zekâ başta olmak üzere Endüstri 4.0 teknolojilerinin başlıca özellikleri yüksek veri işleme gücü, yerel ağlar ile İnternet üzerinden bağlantılılık ve olayın verisine eşzamanlı erişimi sağlayan gerçek zamanlılık olarak söylenebilir. Bu bağlamda gerçek zamanlı veri analizi yardımıyla yapay zekâ, bu hastalığın önlenmesinde yardımcı olan güncellenmiş veriler sağlayabilir. Salgın nedeniyle oluşan kriz sırasında olası enfeksiyon bölgelerini, virüs akışını, yatak ihtiyacını ve sağlık uzmanlarının uygunluk durumunu öngörmek amacıyla kullanılabilir.

Yapay zekâ, gelecekte oluşabilecek virüs ve hastalıkların önlenmesine yönelik yararlı olabilecek bir teknolojidir. Örneğin enfeksiyonun davranışını, nedenlerini ve kaynaklarını tanımlayabilir. Mevcut uygulamalar gelecekte bu teknolojinin diğer salgınlara ve yayılmalara karşı savaşmak için önemli olmaya devam edeceğine dair ciddi kanıtlar sunuyor. Bu yönüyle yapay zekâ, gelecekte öngörücü ve önleyici sağlık hizmetleri sağlamada yaşamsal önemini yükseltmeye devam edecek.

Sonuç olarak; yapay zekâ teknolojisi uygulamaları, korona virüs nedeniyle erken enfeksiyonları tanımlamak için yaklaşan ve kullanışlı bir araçtır. Benzeri hastalık ve salgınlarda enfekte hastaların durumunu izlemekte birincil düzeyde yardımcı olacak. Yapay zekâ alanında yeni geliştirilecek yaklaşım ve yordamlarla tedavi tutarlılığını ve karar vermeyi önemli ölçüde artıracak. Bu teknoloji, sadece Covid-19 benzeri hastalıklardan enfekte hastaların tedavisinde değil, aynı zamanda sağlık durumlarının sürekli ve düzenli şekilde izlenmesinde de yararlı olacak. Dağılım ve yayılım gibi çeşitli boyutlarda Covid-19 benzeri krizleri izleyebilir. Ayrıca mevcut hastalık ve salgın verilerini analiz ederek saha araştırmalarını kolaylaştırabilir. Uygun sağaltım yaklaşımları, hastalığın ve salgının önlenme stratejileri, ilaç ve aşı geliştirme çalışmaları da yapay zekânın birincil düzeyde katkılar yapacağı faaliyetler olarak söylenebilir.

Gürcan Banger